wstecz trojmiasto.pl

Chełm

Serwis poświęcony dzielnicy Gdańsk Chełm

Historia dzielnicy Chełm

Jest jedną z największych dzielnic mieszkaniowych Gdańska. Powszechnie kojarzy się z blokami powstałymi w latach 70. i 80. Tymczasem jego duch rozkwitł w części Starego, wielokrotnie zrównywanego z ziemią Chełmu.



Stary Chełm dzisiaj.
Stary Chełm dzisiaj. fot. Maciej Warowny/Trojmiasto.pl
Pierwotnie Chełm był częścią należącej do biskupów włocławskich wsi Górka. W 1356 roku po stronie zachodniej wydzielono wieś Nowa Górka, a w 1437 graniczącą z Orunią, Ujeściskiem i Siedlcami, zwaną wówczas Nova Gorka alias Stolzenberg, czyli Wyniosła Góra (po 1949 roku nazwa ta została spolszczona na Chełm).

Po zniszczeniu w roku 1414 dworu włodarza biskupa na Starej Górce (Biskupia Górka), kolejny wzniesiono na Nowej Górce. W roku 1437 wieś miała 202 ha. Funkcjonowała tu złożona z 6 ławników, notariusza i instygatora – ława na czele z sołtysem (w dokumentach zamiennie nazywanym wójtem). W roku 1520 wieś spalono podczas wojny polsko-krzyżackiej.

W latach 1569–1570 stacjonowały w Chełmie blokujące Gdańsk polskie oddziały wojska koronnego, towarzyszące królewskiej komisji pod przewodnictwem bp. Włocławskiego Stanisława Karnkowskiego. Osadę zniszczono ponownie w roku 1577 podczas oblężenia Gdańska przez wojska króla polskiego Stefana Batorego, który tam właśnie urządził kwaterę główną.

W związku z ograniczeniem miejsca pod osadnictwo na Biskupiej Górce, wzdłuż drogi prowadzącej na Chełm (obecna ul. Stoczniowców zobacz na mapie Gdańska), powstała część wioski zwana Bischofsthal, po raz pierwszy potwierdzona w 1641. Na udostępnionym przez bp. włocławskiego Macieja Łubieńskiego terenie Biskupiej Doliny osiedlali się pozacechowi rzemieślnicy, zwalczani przez gdańskie cechy. Powstało wkrótce ponad 100 domów. Sławę zdobyła wytwarzana ceramika, m.in. znane w Polsce kafle sztolcenberskie.

Rozwój osady objął z czasem także Górny Chełm. W roku 1656 wieś ponownie zniszczono w ramach przygotowań do odparcia szwedzkiego ataku na miasto. W latach 1664–1666 ufundowano klasztor reformatów z kościoła św. Antoniego. W roku 1665 bp włocławski Kazimierz Florian Czartoryski w ramach podziału majątku kościelnego przekazał kapitule włocławskiej jako uposażenie sołectwo w Chełmie, a następnie całą wieś.

Kirkut na Chełmie.
Kirkut na Chełmie. fot. Maciej Warowny/Trojmiasto.pl
W roku 1676 w górnej części Chełmu funkcjonowało 15 browarów. Przed rokiem 1694 na wzgórzu zwanym następnie Judenberg (Żydowska Góra) powstał kirkut (zachowany do dziś cmentarz dla Żydów zobacz na mapie Gdańska). W roku 1734 Chełm po raz kolejny został zniszczony, tym razem podczas wojny w obronie tronu Stanisława Leszczyńskiego.

Po I rozbiorze król Fryderyk Wielki utworzył tzw. Zjednoczone Miasto Chełm, mające być konkurencją dla Gdańska. W skład nowego miasta, oprócz Chełmu, weszły Siedlce, Stare Szkoty i Święty Wojciech. Niestety w roku 1807 większa część Chełmu uległa zniszczeniu. Cegły z rozebranych domów i ratusza przeznaczono na budowę Reduty Napoleońskiej na szczycie Grodziska. W roku 1813 miasto uległo zagładzie. W roku 1814 zostało włączone do Gdańska.

W roku 1831 pusta przestrzeń na wschód od terenów poklasztornych posłużyła za masowy pochówek ofiar epidemii cholery, następnie zlokalizowano tam cmentarz katolicki parafii kościoła św. Józefa, zwany w XX wieku Starym. W roku 1940 rozpoczęto budowę osiedla dla pracowników stoczni, powstały jednopiętrowe bloki wielorodzinne, domki jednorodzinne przeznaczono dla kadry kierowniczej przy ul. Odrzańskiej zobacz na mapie Gdańska, Łużyckiej zobacz na mapie Gdańska, Lotników Polskich zobacz na mapie Gdańska, Buczka zobacz na mapie Gdańska i Worcella zobacz na mapie Gdańska. Przebieg wojny zahamował dalsze prace. Na cmentarzu pobudowano w latach 1941–1942 kaplicę przedpogrzebową, przy której w 1947 utworzono parafię kościoła Podwyższenia Krzyża św.

Po II wojnie światowej krótko obowiązywała nazwa Pohulanka (obecna w nazwie ulicy prowadzącej na Chełm od strony Nowych Ogrodów zobacz na mapie Gdańska), następnie Wysoka Góra, po roku 1949 Chełm, dla którego z czasem utarło się nieoficjalne dookreślenie: Stary.

Kościół św. Urszuli Ledóchowskiej był oddawany etapami na przełomie lat 80. i 90.
Kościół św. Urszuli Ledóchowskiej był oddawany etapami na przełomie lat 80. i 90. fot. Maciej Warowny/Trojmiasto.pl
Około roku 1975 doprowadzono tu gazociąg z gazem ziemnym i założono instalacje gazowe w mieszkaniach. Pod koniec lat 70. XX wieku rozpoczęła się budowa Nowego Chełmu, jednej z największych dzielnic Gdańska, rozlokowanej na gruntach dawnej tzw. Starej Wsi (Altdorf), między Chełmem Starym a Wzgórzem Mickiewicza.

Opracowano na podstawie Encyklopedii Gdańskiej (wyd. 2012).

Opinie (6)

  • 2016-02-03 10:42

    ciekawy artykuł. dzięki :)

    in

    8 lat

    • 3 0

  • 2016-03-05 12:01

    Dwór przy Tesco (4)

    Czy wie ktoś może, co znajdowało się na terenie pomiędzy Tesco a Jabłońskiego? W latach 80. były tam pozostałości budynku. Układ drzew (rosną do dziś) wskazuje, że był tam duży dom.

    Ikon

    8 lat

    • 3 0

    • 2016-04-03 19:09

      Miedy Tesko a ....

      Oczywiscie, ze wiem co tam bylo. Majatek tzw. przez nas z Chelmu. Starego Chelmu. Chodzlo sie tam na robaki. Mirszkal tam dobry kolega mojgo ojca. Bylo tam pieknie.

      Bozena Lewandowska

      8 lat

      • 0 0

    • 2016-07-18 10:49

      W tym miejscu był tzw. MAJĄTEK. Był tam kiedyś taki duży dom z czerwonej cegły niedaleko był staw lub dwa nieduże. Byłam małym dzieckiem ale pamiętam, że chodziliśmy w lato kąpać się w stawie i nawet zbieraliśmy rzęsę dla kaczek (mama chowała kaczki, gęsi, świnie) Dla świń zbieraliśmy właśnie na polu tego MAJĄTKU pokrzywy, komosę.

      7 lat

      • 0 0

    • 2017-02-02 23:17

      :)

      w 92/93 roku w wymienionych okolicach chodzilismy na stawek na łyżwy i sanki w zimowe ferie... w lato na łąki opalać się :)

      m

      7 lat

      • 0 0

    • 2017-02-19 11:37

      Stal tam kiedys dworek

      7 lat

      • 0 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najbliższe imprezy z dzielnicy Chełm

więcej »

Mapa dzielnicy Chełm

 

Zdjęcia dzielnicy Chełm

    Kościoły w dzielnicy Chełm

    Komisariat Policji

    Rada dzielnicy

    Rada Dzielnicy Chełm

    80-809 Gdańsk, Romualda Cebertowicza 3-5

    tel. 58 300-04-65

    Radni dzielnicy:

    Radni miejscy:

    Dom Kultury

    Forum dzielnicy Chełm

    forum Chełm »